کاروانسرای جمال آباد میانه، میراث باد آورده
روزگارسختی برمیراث فرهنگی ما چنپره انداخته است. دشوار‌تر و پیچیده‌تر و نگران‌کننده‌تراز همه، فاجعه ی‌بار کج میراث فرهنگی ، باری که کسی را به مقصد و مقصود نرساند بلکه خیل و طیف عظیم دوستدارانش را با خبرهایی از خطر از دست دادن این میراث عظیم هر روز تا مرز سکته قلبی می برد. آثار تاریخی ، بناهای باستانی،پل های دوران های گذشته،کاروانسراها و خانه های ارزشمند هریک به نوعی برای مردم اسباب مزاحمت بشمار می روند،یک مانع دربرابر پیشرفت ها محسوب می شوند. نسل های آینده مدیران بی دانش میراث فرهنگی را نفرین خواهند کرد.از جمله يادگارهاى پرارزش معمارى ايران، کاروانسراها هستند که از روزگاران کهن به دلايل اقتصادى،جغرافيايى و مذهبى بنياد گرديده‌‌اند، و در ادوار مختلف به تدريج توسعه و گسترش يافته‌‌اند. در دورهٔ اسلامى، تحولات چشمگيرى در احداث کاروانسراها به وجود آمد. در ارتباط با مسائل اقتصادى، مذهبى و نظامى، احداث اين‌گونه بناها وارد مرحلهٔ جديدى شد و شکل تازه‌اى به خود گرفت.
دوباره داستان تلخ بی اهمیتی به میراث تاریخی میانه!!!
امروز کاروانسرای جمال آباد میانه دیگر آن میهمانان و مسافران خسته از راه رسیده را بخود نمیبیند و جز چند کبوتر چاهی ساکنی ندارد.داستان تلخ و تعمل برانگیز بی حرمتی به هویت و تاریخ این خطه از ایران زمین.اما تا کی؟
کاروانسرای با شکوه جمال آباد در دامنهٔ روستاى جمال‌آباد، در 33 کيلومترى شهرستان ميانه واقع شده و از کاروانسراهايى است که شاه‌عباس صفوی در طول را‌ه‌ها ساخته است .تاریخ بنای کاروانسرا سال 1052 ه ق می باشد. این بنا انگونه که از آن بر می آید روزگاری یکی از زیباترین کاروانسراهای دوره صفوی در این ناحیه بشمار می رفته است. که دارای حیاط مرکزی با چهار ایوان بوده است. سردر بنا بصورت دو طبقه بوده و چهار برج مدور در چهار اضلاع آن قرار داشت.امروزه وضعیت آن مانند سایر آثار ارزشمند ایران است که تخریب بوسیله عوامل انسانی و طبیعی آن را تهدید میکند. بنایی همچون پلدختر و قلعه دختر که بیهوده نام اثر ملی را به یدک میکشند.
دکتر فوریه این باره مینویسد: جمال اباد قریه ایست در پای کاروانسرای مخروبه که سابقا قلعه بوده و کتیبه سر در آن این مطلب را می رساند.او در سفرنامه اش عبارت عین کتیبه را مینویسد که امروز فقط چندین بیت ابتدایی و انتهایی آن موجود است که بقیه آن بسرقت رفته یا در اثر عوامل طبیعی تخریب شده است:
بعهد دولت شاهنشه جهان عباس / که هست ثانی عباس در عدالت و داد
بنا نهاد اغورلو امیر دیوانش / رباط جانب دشت دژ جمال آباد
بنای دولت او باد تا ابد محکم / که کرد بهر شه این خانه دعا آباد
چو یافت صورت اتمام این رباط زخیر/ بسعی و قدرت بازوی بهترین استاد
باتفاق همان گشت فارضا تاریخ / رباط جانب دشت دژ جمال آباد
همچنین در سال 1112 ه.ق «جملی کارری» جهانگرد ایتالیایی در نوشته‌های خود از وجود برج‌های هفتگانه و زیبای این بنا خبر داده‌است.که امروز متاسفانه فقط آنچه از ظاهر آن بر میاد 6 برج بارو باقی مانده اند که یکی از آنها بدلیل اینکه با خانه یکی از اهالی روستا مجاورت دارد تخریب شده است.حال احتمال این فرضیه رواست که به دلیل وجود برج باروها، از برج ها برای نگهبانی از کاروانسرا و روستا استفاده می شده است.
بر روی یکی از دیوارهای طاق اصلی کاروانسرا تاریخی با این مضمون نوشته شده است:
**د.د.ت 9/2/46** د.د.ت شاید یعنی در دست تعمیر. یعنی از سال 1346 تا به امروز 1393 . یعنی 47 سال این بنا در حال مرمت بوده است.اما براستی چرا؟
آنچه امروزه میتوان دید مرمت نصف کاره میراث فرهنگی از سال 86 سری اقداماتی از قبیل آوار برداری ، دیوارچینی ، تعویض آجرهای پوسیده و فرسوده و مرمت و بازسازی آنها میباشد که بدلایلی ناپیدا پیمانکار وسایل مرمت را در کاروانسرا گذاشته و به امان خدارفته است. از سیمان صوفیانشان بگیرید تا میز، صندلی و کتری چایشان.
آیا حتما باید این میراث در کلان شهرهای ایران باشد تا به آن رسیدگی کنند؟ البته خالی از لطف نیست که بگوئیم این بنا بهمراه قریب 70 و چند کاروانسرای دیگر در سرتاسر ایران وضعیت مشابهی دارند.جای شکرش باقی است که تا به امروز دستور تخریبشان صادر نشده است.
وضعیت داخل کاروانسرا تعریفی ندارد
ازمنبع آبی که در داخل آن رها شده تا تلی از آجرهایی که در هرگوشه از آن میتوان یافت.یادگاریهای بر روی دیوارهایش که نگارنده هایش نه ازمیراث فرهنگی اش خبری دارند و نه ازفرهنگ میراث داری آن.سر در مخروبه آن که ابهت هر بنایی به طاق ورودی آن است، آه بر دل مینشاند. چاه آب در میان آن هنوز چشمه هایی از امید به زندگی را در خود دارد ، اما آن را هم فردا میخشکانند.
بنا دارای قریب به 40 الی 50 حجره بزرگ کوچک می باشد که در نوع خود بسیار شگفت انگیز است.مصالح بکار رفته در آن مشابه مصالح سی و سه پل اصفهان و گنبد سلطانیه زنجان و همین پل دختر خودمان می باشند.صدای ساربان هنوز در دالانهای تاریکش بگوش میرسد که زنگ کاروان را به صدا در می آورد .دیواره هایی که بر اثر رطوبت به مرور زمان خواهند فرو ریخت.
کاروانگاهها که نگین هنر معماری ایران بشمار می رفتند امروزه،متروک و مفلوک به فلاکت نشسته اند و همه ی این نامهربانی حاصل بی تدبیری همه ی ماست. همه ما نسبت به هر چیزی حساسیت ها و واکنشهایی را نشان می دهیم اما در جامعه کنونی از واکنش مردم و مسولین در برابر این همه تخریب و تهدید آثار باستانی و مذهبی خبری نیست.برای هر امر پیش پا افتاده ای سر بزنگاه زنجیره انسانی تشکیل میدهیم و صدایمان را به کرات دیگر جهان می رسانیم.و اما امروز بفکر گذراندن تعطیلات سوار بر جت اسکی در سواحل فلان کشور اروپایی یا شتر سواری در صحرای بی اب و علف تبت هستیم.
وجدان حراست و حفاظت از میراث تاریخی کی در ما بیدار خواهد شد؟ الحق و الانصاف که این میراث بادآورده است و هیچ رنجی برای بدست آوردنشان نکشیده ایم.
ما که در عزم خود میراث را نیاریم در شمار
نکته دانان لیکُ آن را در شمارش می کنند
