بی‌تردید وجود تشکلهای قدیمی و قوام یافته در میان دانشجویان، یکی از بستر‌های رشد و شکوفایی آنها و نیز یکی از علل پایداری و تأثیرگذاری حرکت‌های دانشجویی بوده است.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی این تشکل‌ها پایگاهی مناسب برای پاسداری از ارزش‌ها و مبانی اسلامی در دانشگاه و کانونی برای مبارزه با رژیم ستمشاهی محسوب می‌شدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با تغییر اقتضائات اجتماعی و سیاسی کشور، این تشکل‌ها علاوه بر کارکردهای نظری و فکری با حضور پرشور در عرصه‌های علمی و سیاسی تبدیل به یکی از پرطرفدارترین و تعیین کننده ترین جریان‌های سیاسی در جهت گیری‌های اجتماعی و سیاسی کشور شده اند؛ تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ایران و حضور فعال دانشجویان در عرصه‌های مختلف انقلاب و دفاع مقدس نمونه‌هایی از نقش آفرینی‌های جنبش دانشجویی کشور می‌باشد.
اینک پس از گذشت قریب 35 سال از انقلاب اسلامی مردم ایران و گشوده شدن فصل جدیدی از مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی جامعه، زمینه حضور و مشارکت جوانان بویژه دانشجویان در عرصه‌های اجتماعی مساعدتر و تمایل آنان به فعالیت در تشکلهای دانشجویی بیشتر شده است؛ از این رو گروه‌های دانشجویی که مایل به فعالیت سیاسی و اجتماعی در عرصه دانشگاه باشند در قالب آیین‌نامه‌های تدوین شده با طی مراحل قانونی، مجوز لازم را از دانشگاه اخذ می‌نمایند.
در سال 86 بالغ بر 60 انجمن اسلامی دانشجویان، 27 جامعه اسلامی دانشجویان و 55 تشکل اسلامی دیگر با عناوین مختلف در سطح دانشگاههای وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری فعالیت می‌نمودند که در سایه حمایت دانشگاه‌ها از فعالیت‌های سیاسی دانشجویی این تعداد هر ساله افزایش چمشگیری یافته و با توجه به فضای مساعد مجموعه آیین‌نامه‌ها و دستور‌العمل‌های اجرایی فعالیت تشکلهای اسلامی دانشگاهیان، جامعه دامنه فعالیت این تشکل‌ها از عرصه دانشگاه‌ها فراتر رفته و در پهنه ملی به جهت دهی و روشنگری افکار عمومی می‌پردازند.
از آنجا که دوران دانشجویی برای تمرین سیاسی و کسب تجربه در این عرصه بسیار مفید و سودمند است فعالان اینگونه تشکل‌ها عمدتا پس از دوران دانشجویی نیز به عنوان چهره‌های شاخص سیاسی کشور به ارائه خدمات مؤثر در راستای پیشرفت و تعالی جامعه می پردازند.
فعالیت تشکلهای اسلامی دانشجویان در دانشگاه‌ها شامل برگزاری مراسم مختلف سیاسی - اجتماعی - فرهنگی، تریبون آزاد، برگزاری اردوهای فرهنگی، انتشار نشریات، موضع‌گیری‌های سیاسی در قالب بیانیه‌ها و بسیاری فعالیت‌های دیگر می باشد.
تشکلهای دانشگاهی همسو با تشکیل تشکلهای سراسری تحت عنوان اتحادیه، فعالیت‌های خود را از عرصه دانشگاه‌ها به بیرون از آن تعمیم داده و وارد مناسبات سیاسی و اجتماعی کل کشور می شوند؛ نمونه‌هایی از این اتحادیه‌ها عبارتند از: اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان سراسر کشور (دفتر تحکیم وحدت)، جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاههای سراسر کشور و اتحادیه‌های انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاههای سراسر کشور.
همچنین یکی دیگر از تشکلهای فعال در دانشگاه‌ها بسیج دانشجویی می‌باشد.
