آثار تاریخی و باستانی و همچنین اشیاء نگه داری شده در موزه ها به سان شناسنامه نشانگر هویت تاریخی و ملی ما به حساب می آید.عدم توجه به آنها و در ادامه نابودی آنها غیرقابل جبران است.
ميراث فرهنگي ، به اشیاءی گفته میشود كه از گذشته به يادگار باقي مانده، بيانگر فرهنگ و تمدن گذشتگان يك ملت ميباشد. بر اين اساس، ميراث فرهنگي، شامل مكانهاي تاريخي و مذهبي، نظير مساجد، حسينهها، زيارتگاهها، كليساها، كنيسه ها، اشياء و صنايع تاريخي، آثار علمي، هنري و هر چيزي است كه با اين موضوع در ارتباط باشد.
لزوم حراست و حفظ اینگونه آثار صرفا برای به نمایش گذاشتن و بازدید از آنها نمی باشد بلکه اینگونه اماکن محل مناسبی برای مراقبت ونگهداری از این آثار برای استفاده از آنها چه برای مطالعات تاریخی و چه برای پی بردن به شرایط علمی و فرهنگی وجغرافیایی و... مربوط به زمان ایجاد اثر میباشد.ب
به همین دلیل است که سالانه ميلياردها تومان بودجه برای حفظ ونگه داري اين گونه اماکن تاريخي اختصاص داده مي شود.
پس بر ماست که درحفظ اماکن تاريخي وآثار نفیس که هم از لحاظ هويتي و هم منابع عظيم درآمد توريسم براي کشور بسيار مهم است بکوشيم.
حفظ و احیاء و مرمت در حال حاضر بالاترین وظیفه مسئولین مرتبط با آثار باستانی و اشیاء بجا مانده از گذشته است .اهمیت حفاظت و مراقبت از آثار، قابل چشم‌پوشی و كتمان نیست و كار نمایش و عرضه آنها در موزه‌ها و سایت‌های باستانشناسی بدون انجام این امر مقدور نیست. معمولا حفاظت اموال و اشیای فرهنگی و آثار تاریخی- ملی به چهار صورت انجام میشود: حفاظت فیزیكی، حفاظت فنی و حفاظت قانونی وحفاظت پیشگیرانه.
حفاظت فیزیكی:
به منظور حفاظت بافت قدیمی ابنیه و آثار معماری و نیز اشیای موزه‌ای اینگونه حفاظت صورت می‌گیرد، به ویژه در گنجینه‌ها و موزه‌ها امكاناتی را فراهم می‌آورند تا آثار درون موزه‌ها از ایمنی كامل برخوردار شوند؛ بهره‌گیری از شیشه‌های چندجداره، قفل‌های ویژه، گاوصندوق‌های مطمئن، ویترین‌های مناسب با وسایل مجهز. همچنین از لحاظ احداث ساختمان موزه هم جنبه حفاظتی بنا كاملا باید از پیش طراحی و به‌طور كالبدی در موزه نصب شده باشد از جمله آنها امكانات و ابزارهای ایمنی و سیستم‌های الكترونیكی و الكتریكی در داخل موزه و تدارك نیروهای انسانی و آموزش‌دیده برای حراست و نگهبانی بیرون ساختمان موزه و نگهبان ویژه جهت مراقبت از اشیای داخل موزه‌ها است. در مورد امكان تاریخی- فرهنگی هم از طریق پایگاه‌های حفاظتی، پاسداران مربوطه اعزام و در مراقبت از اینگونه آثار همت می‌گمارند.
حفاظت فنی:
جهت حفظ و نگهداری از اموال فرهنگی- تاریخی و اشیای موزه‌ای كلیه اقدامات فنی نظیر ایجاد آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و حفاظتی و بازپیرایی آثار و نیز تجهیز این ساختارها به دستگاه‌های پیشرفته برای جلوگیری از انهدام اموال و مرمت بخش‌های مختلف آثار تاریخی- فرهنگی و اشیای موزه‌ای لازم و ضروری است.
حفاظت قانونی:
حفاظت قانونی از آثار باستانی بر اساس قوانین مصوب قانون اساسی اعمال میگردد:
حفاظت پیشگیرانه:
مواد تشكیل دهنده هر اثر اعم از بنا , بافت , اشیاء فرهنگی و تاریخی تحت تاثیر عوامل شیمیایی , فیزیكی و بیولوژیكی در حال تغییر هستند .این روند بر اساس ساختار مواد آلی سریعتر و در مواد معدنی بصورت عمومی دیرتر اتفاق می افتد.
و اما این مقدمه ها بستر را برای بررسی مشکلات شهرمان میانه فراهم میکند:
نبود موزه :
موزه، به عنوان ويترين تاريخي و فرهنگي هر منطقه نقش بسيار موثري در معرفي ميراث تاريخي و فرهنگي دارد آثار تاريخي شهرستان میانه كم نيست و با كاوش هاي شهرستاني كه هر ساله در هر منطقه از کشورمان صورت مي گيرد اشياي تاريخي بسيار با ارزشي كشف مي شود كه بايد در موزه هاي شهرمان در معرض ديد عموم قرار گيرد و بوسیله ابزاری مانند تابلو و یا بروشور و... براي معرفي فرهنگ و تاريخ میانه مورد استفاده قرار گیرد. با احداث و تجهيز يك موزه جامع مي توان بسياري از اشياي تاريخي و سنت هاي مرسوم از گذشته، لباس هاي تاريخي، لوازم و نوع زندگي، تاريخ هر منطقه، دست نوشته هاي تاريخي، اسناد مكتوب، كتاب هاي تاريخي و ميراث فرهنگي را در معرض ديد بازدیدکنندگان بومی و گردشگران و مسافران قرار داد. جا دارد مسئولین امر به این مهم نیز عنایت ویژه ای داشته باشند تا آثار تاریخی میانه بجای اینکه به موزه های دیگر منتقل شده و یا بدست قاچاقچیان اشیاء قدیمی و قیمتی بیفتد در همین شهرستان خودمان و در موزه نگه داری شوند.
نبود سازمان میراث فرهنگی در شهرستان میانه:
آقای تراب محمدی ، رییس میراث فرهنگی استان,اسفند ماه سال 89 درنشست کار گروه ميراث فرهنگي ،صنايع دستي و گردشگري شهرستان ميانه مطرح کردند:
"بيشترين آثار تاريخي ثبت شده بعد از مرکز استان در اين شهرستان است و با توجه به قدمت و سابقه تاريخي اين شهرستان در شش ماهه اول سال 90 شاهد راه اندازی موزه در اين شهرستان خواهیم شد.
با توجه به آثار تاريخي شاخص و مهم در اين شهرستان از جمله پل دختر،قلعه دختر ، کاروانسراي جمال آباد ، نمايندگي ميراث فرهنگي با يک نفر نيروي رسمي در اوايل سال آينده در شهرستان مستقر و راه اندازي مي شود".
اما هنوز هم اقدام خاصی صورت نگرفته و در صورت اقدام نیز اخباری از این موضوع منتشر نشده است.
پیشینه و قدمت تاریخی میانه:
پیشینه و سابقه تاریخی شهر ستان میانه به دهها سال قبل از میلاد مسیح باز می گرددو بعضی نوشته ها سابقه تاریخی میانه را تا 720 سال پیش از میلاد نیز نقل می کنند.
وجود کتیبه های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه های سفالین در شهرستان میانه ، قدمت تاریخی آن را به دوره های پیش از تشکیل دولت ماد می رساند.
در پی حفاریهایی که در سال 1352 شمسی در یکی از قریه های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان شناسی وقت به موزه باستانشناسی تبریز منتقل گردید. (جغرافیای میانه، ص27)
در کتابهای تاریخی و سفرنامه های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده اند. چون این شهرستان به نوشته برخی ، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و مانند زیاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته است و یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده اند.با این حال شهرستان میانه در قرنهای هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون " گرمرود " داشته و در برخی از کتابهای آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام ( گرمرود و میانه ) استفاده شده است
از جمله آثار تاریخیی میانه که ثبت شده ملی شده اند:
قبرستان قبله بولاغی:
قدمت اين قبرستان كه در شمال روستاي «قره قيه» از توابع بخش كندوان شهرستان ميانه واقع شده است، با توجه به سفال‌هاي سطحي يافت شده در محوطه قبرستان، به هزاره نخست قبل از ميلاد باز مي گردد.
از جنوب به دره گوني منتهي مي‌شود و از شرق به قبله بولاغي مي‌رسد و وجه تسميه اين قبرستان هم به خاطر چشمه‌اي است كه در سمت قبله قرار دارد و مردم محلي آن را قبله بولاغي يا چشمه قبله ناميده‌اند
قبرستان قبله بولاغي حدود 350 متر طول و 200 متر عرض دارد و تحت مالكيت دولتي و جزو اراضي ملي است. سفال‌هاي اين محوطه داراي خميره خاكستري و قرمز هستند كه داراي پخت كافي و تمپر مواد كاني بوده و سطح بيروني اغلب اينگونه سفال‌ها، داغدار و صيغلي است كه اندازه بيشتر ظروف متوسط است و داراي لعاب گلي در بيرون و درون هستند. اين اثر از تاريخ ثبت با رعايت حقوق مالكانه، تحت نظارت و مراقبت سازمان میراث فرهنگی بوده و هرگونه اقدام و عملياتي كه منجر به تخريب يا تغيير هويت اثر شود، ممنوع بوده و مرمت و بازسازي اثر صرفاً با تاييد و نظارت اين سازمان ممكن است و تخلف از آنها برابر مواد 558 تا 569 از كتاب پنجم قانون مجازات‌هاي اسلامي تعزيرات و مجازات‌هاي بازدارنده جرم محسوب شده و مرتكب، مشمول مجازات‌هاي قانوني است.
پل دختر میانه:
قیز قالاسی (قلعه دختر): این قلعه در کتابهای تاریخ و سفرنامه‌ها، چنین توصیف شده‌است: این قلعه در ۲ کیلومتری شمال پل دختر (۱۸ کیلومتری جنوب میانه) بر روی صخره بزرگ و قلل تیز و داراي سه چشمه يا دهنه اي محكم ,در زمان حکومت شاه عباس صفوی، این قلعه محل تجمع و استراحت راهزنان و اشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند. به دستور وی دیوارهای قلعه با پل دختر شباهت دارد، برخی تاریخ بنای آن دو بنا را نزدیک به هم (قرن ششم) ذکر می‌کنند ولی برخی دیگر از مورخان، ساختمان قلعه را به یکی از پادشاهان ساسانی (اردشیر دراز دست) نسبت می‌دهند. اين بنا در تاريخ 10 ديماه 1310 تحت شماره 87 جزو آثار ملي به ثبت رسيده ونمونه اي از پلهاي محكم ومعتبر وقديم است كه تاريخ ساختمان اصلي آنرا بايد متعلق به قرن هشتم هجري دانست .
بقعه و مناره امامزاده اسماعیل:
بقعه با صفایی در قلب این شهر وجود دارد که به نام امامزاده اسماعیل، کمال الدین بن سید محمد بن امام جعفر صادق مشهور است. این بارگاه عشق که در ضلع جنوبی مسجد جامع شهر دامن محبت گسترانیده در سال ۹۲۳ ه.ق شناسایی و به ثبت رسیده‌است. مساحت بنای اولیه آن ۳۰ متر مربع و ارتفاع گنبدش حدود ۶ متر است که سطح خارج آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین می‌شده‌است ولی چندی پیش در پی تعمیر و نوسازی اساسی آن اکثر این خصوصیات از بین رفت و ساختمان آن از نو به طرز جالب و با سبک معماری پیشرفته و آمیخته با فرهنگ و هنر اسلامی تجدید بنا شد
قلعه نجفقلی خان:
این قلعه بزرگ خاکی، در جنوب شرقی میانه ( جنب رودخانه شهر چایی) قرار گرفته‌است. در قسمت‌های شمالی و شمال شرقی آن بناهای مسکونی احداث شده‌است و سمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمین‌های زراعی و باغات سرسبز احاطه نموده و ناحیه شمال غربی آن در بالای کوه‌های قافلانکوه واقع شده‌است. شکل عمومی آن کثیرالاضلاع غیرمنتظمی است که دره‌های عمیق و قله‌های تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده‌است. این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به ۴ متر می‌رسد. این قلعه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر میباشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگ‌ها و پرتگاه‌های خطرناک منتهی میگردد. قلعه دختر، ۱۶ یا ۲۴ برج دیده‌بانی مخروبه دارد که ۸ برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است. در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد ۱۵*۱۰ متر و ارتفاع ۱۰ متر وجود دارد که آب آن به وسیله برف و باران تامین می‌شده‌است. دو ضلع قلعه از صخره‌های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ‌های تراشیده شده تشکیل یافته‌است. علاوه بر آن چاه‌های زیادی نیز در قسمت‌های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع حساس از آب آنها استفاده می‌شده‌است. گورستان قدیمی (خان جان آباد) واقع شده که امروزه کاملاً متروک و به ساختمان تبدیل شده‌است. این تپه خاکی به دوره ساسانیان منسوب است و از عصر ظهور اسلام تا اواخر دوره قاجار، مورد استفاده بوده‌است. در بنای این قلعه، خشت‌های بزرگ به ابعاد ۴۰*۳۰ به کار رفته که در واقع تنها مصالح ساختمانی آن میباشد. با گذشت زمان و تحت تأثیر عوامل طبیعی و حفاری‌ها و خاکبرداری‌های پراکنده، قسمت‌هایی از این بنا تخریب و از بین رفته‌است.
این تپه خاکی در سال ۱۳۵۴ مورد بازدید کارشناسان وزارت فرهنگ و هنر قرار گرفته و به عنوان اثر باستانی ملی به ثبت رسیده‌است
قبر امامزاده محمد:
این امامزاده در روستای کندوان، واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانه سر بر بالین خاک نهاده و با ساختمانی کوچک و ساده گلی و یک ضریح چبی، سفره نور و ایمان و محبت در قلوب مردم روستا و اطراف آن گسترانیده‌است. در میان اهالی منطقه، امامزاده اسماعیل، پسر این امامزاده شناخته میشود. همچنانکه محمد را نیز فرزند بلافصل امام صادق به شمار می‌آورند. بر اساس آمار اداره میراث فرهنگی و هنری شهرستان میانه، علاوه بر این دو ، امامزاده‌های دیگری در روستاهای برزلیق، صومعه، کلاله، شیخ طبق، حسن آباد، ترکمانچای، گاوینه رود، دمیرچی و چرور نیز به تازگی شناسایی شده ولی هنوز به مرحله ثبت نرسیده‌است. مزار امامزاده دیگری با همین نام یعنی امامزاده محمد در روستای چنار از توابع شهرستان میانه واقع است که بین مردم منطقه از جمله مناطق شناخته شده به شمار می‌رود
آثار تاريخي شهرستان میانه :
1- بقعه امامزاده اسماعيل درمركز شهر ميانه .
2- پلدختر در تنگه قافلانكوه
3- قلعه دختر در قله قافلانكوه
4- كاروانسراي دختر در جاده ترانزيت كنار پل دختر
5- پل شهرچاي بين راه ميانه و راه آهن ( مربوط به دوره صفويه )
6- قلعه نجفقلي خان
7- امامزاده ورزقان
8- حمام ورزقان
9- كاروانسراي جمال آباد ( مربوط به دوره شاه عباس صفوي)
10- امامزاده محمد كندوان
11- مسجد سنگي ترك ( واقع در مركز بخش كندوان)
12- داش قلعه كاغذكنان
13- پل بقرآباد تركمانچاي
14- پل راه آهن كيلومتر 18 محور ميانه – زنجان
15- مسجد شيخ طبق – خاتون آباد – خوبستان
16- جاده ابريشم
17- حمام اميركبير تركمانچاي
18- ارتفاعات گچيليك
19- آبشار ايورق
20- آبشار بلوكان
21- آبگرم ممان – گوگدرق – ايورق
نوشته فوق چکیده ای از نوشته های هم وطنان و همشهری های میانه ای و نشریه های شهرمان میباشد که با بصورت یک مقاله کوتاه و مختصر نوشته شده است.
در آخر امیدواریم که این آثار با ارزش و نفیس و مقالاتی که در مورد اهمیت این آثار نفیس نوشته شده اند مسئولین مربوط را مجاب کرده باشد تا از این آثار که به نوعی نشانگر هویت و تاریخ ماست به نحوه شایسته حراست و صیانت کنند.
